De vedel is een snaarinstrument waarbij de snaar gestreken wordt met een boogje zoals bij de viool. De hals van het instrument is een rechte, niet flexibele houten stok die door het instrument loopt. De klankkast kan daardoor niet verwijderd worden zonder de snaren van het instrument weg te halen. De vedels uit de KMMA-collectie komen deels uit Oost- en Zuid-West-Congo en uit Noord- en West-Afrika. Qua vorm en structuur sluiten ze aan bij het vedeltype dat vooral in de Arabische muziekcultuur gekend is. Het aantal snaren blijft beperkt tot twee al komen de éénsnarige vedeltypes het vaakst voor.
De vedel bestaat steeds uit een klankkast, een snaarhouder, één of twee snaren en een strijkstok. De klankkast is een holle of uitgeholde vorm waar een snaarhouder doorheen loopt. De snaar loopt van het ene uiteinde van de snaarhouder naar het andere, over de klankkast alwaar ze vaak ondersteund wordt door een kammetje. Bovenaan de snaarhouder wordt, dicht bij het uiteinde, een gat geboord waarin een stempin verticaal geklemd wordt. Aan deze pin wordt de snaar bevestigd, en wel zo dat de snaar wordt opgerold door de pin rond zijn as te draaien waardoor het instrument gestemd wordt. De snaar zelf is meestal uit plantaardig materiaal gemaakt. Tenslotte is er nog de boogvormige strijkstok die bestaat uit een dunne gebogen twijg waaraan een touw uit plantaardige vezel of uit paardenhaar wordt bevestigd.
Naar de bouw kan de vedel in twee types worden onderverdeeld.
1) Het eerste type is de meest voorkomende variant waarbij de snaarhouder één rechte staaf is waaraan de snaar aan beide uiteinden is verbonden. De snaarhouder loopt dus dwars door de doorboorde klankkast heen.
2) De tweede variant, het meest atypische vedeltype, is afkomstig uit het Kwango-gebied en wordt bespeeld door de Holo. Het gaat om een vedel waarvan de vorm opvallend veel gelijkenis vertoont met de antropomorfe handspleettrom van de Yaka. Op de plaats waar de spleet zich bevindt, wordt een rechthoekig plankje van zeer licht hout aangebracht, zodat de holle ruimte van het instrument volledig wordt afgedekt. Op dit plankje wordt een kam geplaatst waarover twee snaren lopen die uit de mond van het gesculpteerde hoofd komen waar ze door middel van twee stempinnen achteraan in de schedel zijn vastgemaakt.
Opdat de strijkstok meer grip zou hebben op de snaar van het instrument wordt het touw/haar van de strijkstok met een stukje hars ingewreven. Vaak is dit bevestigd op de zijkant van de klankkast zodat tijdens het spelen de muzikant gemakkelijk even met de boog over het hars kan schuren.
Bij het bespelen wordt de klankkast van de vedel tegen de buik gehouden, de hals van het instrument in de linkerhandpalm, weg van het lichaam. De snaar kan met de vingers gestopt worden met het tweede vingerkootje van de wijs-, midden- en ringvinger waardoor meerdere tonen gespeeld kunnen worden. Met de rechterhand wordt de strijkstok gehanteerd die met de toppen van de vingers vast wordt gehouden. De vedels van het antropomorfe type, worden soms op een alternatieve wijze bespeeld, nl. de onderzijde van het instrument wordt op de grond geplaatst.
De bespeler van de vedel is tegelijk de zanger en speelt meestal solo. De vedel wordt meestal niet bespeeld door oudere mannen of door vrouwen. De muzikant heeft zijn eigen repertoire dat wel gebaseerd kan zijn op, of flarden bevatten van, dat van andere uitvoerders. De gezongen teksten behandelen het dagelijkse leven in de dorpen en soms ook politieke gebeurtenissen.
Een belangrijke karakteristiek van de vedelmuziek is het unisono-karakter van instrument en zang, waardoor de muziek qua ritmering invloed ondergaat van de gesproken taal die gebruikt maakt van korte en lange lettergrepen.
Algerije ( Amzad, Imzad )
Benin ( Godié, Moruku )
Botswana ( Segaba )
Burkina Faso ( Doudouga )
Burundi ( Akadonongo, Indingiti )
Congo DRC ( Akaghovoghovo, Dongu, Lungoyongoyo, Ndingiti, Nkenkete )
Egypte ( Kisar )
Eritrea ( Chirawatta, Tcherawata )
Ethiopië ( Masenko, Tcherawata )
Ghana ( Duding, During, Gondze, Gonje )
Guinea ( Kalandé, Nhènhèru )
Kenya ( Ekegogo, Orotu )
Madagascar ( Lokanga )
Mali ( In'diarka )
Marokko ( Kamenja, Rebab (Ribab, Ribab )
Niger ( Anzad, Godjié, Gogué, Imzad )
Nigeria ( Goga, Goge, Goye )
Rwanda ( Iningidi )
Senegal ( Añañir, Moolar, Riti )
Tanzania ( Zeze )
Tsjaad ( Kiiki )
Uganda ( Endingidi, Rigi-rigi )
Bibliografie:
Discografie:
Zie ook Rwanda
© KMMA