Tempoanalyse

Het digitale muziekarchief werd verrijkt met gegevens betreffende muzikale parameters tempo en toonhoogte. Daarvoor werd gebruik gemaakt van Music Information Retrieval (MIR). Dit is een computeranalysemethode die uit digitale audio informatie kan extraheren. De gebruikte technieken werden uitgebreid getest en geëvalueerd, maar daar alle gegevens bekomen werden via een geautomatiseerd proces en wegens de omvang van het archief niet manueel konden gecontroleerd worden moet gemeld worden dat de MIR niet onfeilbaar is.

Voor de tempoanalyse werd gebruik gemaakt van de software BeatRoot van Simon Dixon. Deze software suggereert tijdstippen waarop een 'tel' in de muziek valt. Vanuit deze lijst temporele gegevens kon het tempo (en gerelateerde gegevens) afgeleid worden. Er werd telkens ook een grafische weergave aangemaakt die in één oogopslag het tempoverloop van het gehele stuk visualiseert.
Bij tempo-annotatie dient opgemerkt te worden dat dit een zekere ambiguïteit inhoudt: herhaald onderzoek wijst steeds in de lijn van de aanwezigheid van meerdere temporele niveau's voor eenzelfde stuk muziek. Manuele annotatie van tempi bekrachtigt deze stelling van ambiguïteit: Luisteraars kunnen verschillende tempi waarnemen voor eenzelfde stuk muziek. Deze tempi zijn meestal verwant aan elkaar. Zo zijn bvb. de tempi 60BPM en 120BPM sterk gerelateerd aan elkaar. Het polyritmische karakter van sommige Afrikaanse muziek versterkt de ambiguïteit in tempo annotatie, waar bvb in de annotaties drie-/vier- of vijfvoud relaties kunnen optreden. Tempo-annotatie door software staat uiteraard voor hetzelfde probleem: slechts één tempo kan worden toegekend en dat is niet noodzakelijk hetgeen de luisteraar zou toekennen. Houd dus steeds rekening met een mogelijke ander tempocijfer dan verwacht of zelf gepercipieerd, maar weldegelijk correct. De meest voorkomende verwantschap bestaat uit de verdubbeling of halvering van het tempo.
Deze mogelijke ambiguïteit terzijde, kunnen we toch stellen dat de gehanteerde BeatRoot een accuraat beeld geeft van het tempo. Steekproefmatig werden de geautomatiseerd verkregen tempi vergeleken met een door een groep mensen manueel geannoteerde tempi, waarbij 67% identiek werd genoteerd, 26X% in een gerelateerd tempo werd geannoteerd, en 7% een ander (mogelijk fout) tempo werd toegekend.
De beatroot annoteert tempi steeds tussen 60 en 200 bpm. Er worden in de databank nog een aantal andere gegevens opgenomen die afgeleid werden uit de resultaten van de BeatRoot: minimale en maximale tempo gedurende een lied, verschillende gemiddelden (mediaan tempo en gemiddelde tempo), de afwijking van het gemiddelde tempo (via Gaussiaanse standaarddeviatie), de regressie (= tempoverloop, uitgemiddeld percentage dat het tempo stijgt/daalt per seconde). Daarvan kunnen via de website volgende data van geconsulteerd worden: mediaan en gemiddeld tempo, afwijking, regressiefactor.
De bijgevoegde grafische voorstelling toont het tempoverloop in de tijd: de X-as is het tijdsverloop (in seconden), de Y-as toont het tempo (in BPM). Bovenop de grafische data werd een fitting curve geplaatst die een lineaire regressie voorstelt (groene lijn). De rechterkant van de grafiek vormt een histogram waarin getoond wordt hoe vaak de tempi voorkwamen. De breedte van al deze geclusterde waarden samen is de standaarddeviatie: een kleine waarde betekent een erg stabiel tempo, een hoge waarde betekent een rubato of variërend tempo. De regressie is uitgedrukt in een waarde onder of boven nul: een negatieve waarde betekent dat het lied over het gehele stuk gezien gemiddeld een dalend tempo bezit. De precieze waarde staat voor de percentuele vertraging per seconde. Een positieve waarde impliceert een globaal versnellend tempo.

De 5 grafieken samen (tempo en toonhoogte) visualiseren kenmerken uit de muziek die moeilijk in begrippen uit te drukken zijn. Soms schieten de Westerse concepten tekort, soms zijn in de tijd variërende kenmerken makkelijker grafisch voor te stellen. Een meerwaarde bezorgt het zeker en vast.
Moge het verder onderzoek stimuleren.