De killi is een idiofoon, een klok uit messing en ongeveer 10 cm hoog met een inwendige klepel van 0,5 cm dikte die hoekig van vorm is en eindigt op een scherpe punt. Het andere uiteinde wordt als een lus geplooid en zo vastgehecht aan een U-vormig latje.
De killi kent slecht een geringe verspreiding in Tibesti en werd er binnengebracht als gevolg van krijgstochten naar Kanem en Niger. De smeden in Tibesti zelf produceren het instrument niet. De aanwezigheid van de killi in Tibesti is steeds voorwerp van een gift en niet via eigen productie. Het karakter van de gift wordt streng bepaald: een man mag het aan zijn vrouw geven, een vader mag het niet aan zijn dochter geven, een moeder mag dit wel maar pas als de dochter zeker is dat ze geen kinderen meer zal krijgen enz…
De killi wordt meestal bespeeld om een getrouwde vrouw te begeleiden die uit het ouderlijke dorp vertrekt, om bij haar man te gaan inwonen, wat soms jaren na het voltrekken van het huwelijk kan gebeuren. De klok wordt dan aan de leren zak gebonden die ze meeneemt op haar tocht. Bij overlijden van de echtgenoot, zal de weduwe tijdens het eerste jaar ook vaak deze klok aan de hals dragen.
Er bestaan ook kleinere varianten van de killi, kleine belletjes die rond de hals van de kinderen worden bevestigd. Zij mogen de belletjes losmaken als ze 7-8 jaar zijn wat voor de jongens het teken is dat zij mogen samen eten met de mannen. De kleine belletjes worden ook soms als halssnoer tijdens dans gedragen.
De grotere klokjes worden in de paartijd aan de hals van de kameel bevestigd. Volgens de legende zou dit de voortplanting bevorderen, en het leiderschap van de mannelijke kameel bevestigen.
Er dient opgemerkt dat bij elk van de besproken gebruiken, de klok nooit actief met de hand tot klinken wordt gebracht maar altijd door beweging van het lichaam, aangezien ze aan de kledij wordt bevestigd of als halssnoer wordt gedragen.
Zie ook: BRANDILY, M., Instruments de musique et musiciens instrumentistes chez les Teda du Tibesti, KMMA – Annalen Menswetenschappen vol. 82, 1974
© KMMA/Monique BRANDILY