Naamvariant: omukuri, omurere, endere, obunyamurera, ekikuri, enyamurere
De omubanda is een rechte cilindrische aangeblazen fluit van 50 tot 55 cm lengte en een diameter van slechts 2 tot 2,5 cm. Bijna altijd heeft de omubanda vier vingergaten maar als de lengte te kort lijkt, wordt geopteerd voor drie vingergaten. Het gebruikte materiaal kan variëren van een stuk bamboe, riet of de lobelia-stengel. Deze wordt vers afgesneden op de gewenste lengte en dan enkele dagen gedroogd. De buitenzijde van de stengel wordt gladgemaakt met een mes en binnenin wordt hij voorzichtig uitgehold met behulp van scherpe stokjes. Aan de mondopening wordt een U- of V-vormige inkeping gebrand en in het onderste deel van het instrument vier vingergaten. Hierna wordt de fluit in heet water gedompeld, ingesmeerd met een vet en dan te drogen gelegd in de zon. Bij beginnende barsten omwikkelt men het instrument met de vezels van bananenbladeren, vaak wordt dit zelfs preventief gedaan bij dit type broze fluiten.
De omubanda wordt nooit door vrouwen bespeeld, dit is absoluut taboe. Het is een populair solo-instrument maar komt ook in combinatie met trommels en rammelaars en zang voor. Een getalenteerd speler onderscheidt zich door zijn perfecte samenspel met zang (harmonisch), zijn improvisatievermogen op basismelodieën en zijn gracieuze lichaamsbewegingen tijdens het spelen.
Het endere-ensemble, actief aan het voormalige koninklijke hof van Ankole, is een groep van drie fluitisten en enkele percussionisten. De fluiten hadden elk hun eigen stemming en speelden steeds in hoketus-figuren, om beurt spelen de muzikanten een noot uit de melodie waardoor een "hikkend" effect gecreëerd wordt. In dit ensemble waren ook een engoma en een engalabi aanwezig die de ritmische patronen voor hun rekening namen. Van de drie voormalige koninklijke ensembles in Ankole was het endere-ensemble het bekendste en meest geapprecieerde omwille van zijn fijne muzikale en artistieke kwaliteiten.
Aan het hof van Buzimba werd een duo van fluitisten gevormd dat uitblonk in zijn samenspel. Het duo werd ook ritmisch begeleid door de koninklijke trommels van Buzimba.
De omubanda wordt vandaag door alle volksgroepen in Ankole bespeeld om de dans te begeleiden. De Hima-herders bespelen hem ook tijdens het hoeden van het vee.
voor meer informatie zie: VAN THIEL, Paul, "Multi-Tribal Music of Ankole. An ethnomusicological study including a glossary of musical terms". Uitgegeven door het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika in de reeks Annalen, Menselijke Wetenschappen nr.91, 1977, 234 pp.
© KMMA/Paul VAN THIEL